မန္တလေးမြို့ရဲ့ အနောက်ဘက်၊ ဧရာဝတီမြစ်ကမ်းနားမှာ တည်ရှိတဲ့ သပြေတန်းခံတပ်ဟာ ကုန်းဘောင်ခေတ်ကာလ မြန်မာတို့ရဲ့ ခံတပ်တည်ဆောက်ရေးပညာကို ထင်ရှားစေတဲ့ သမိုင်းဝင် အမွေအနှစ်တစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီခံတပ်ဟာ မန္တလေးနေပြည်တော်ကို ကာကွယ်ဖို့အတွက် တည်ဆောက်ခဲ့တဲ့ ခံတပ်သုံးခုထဲက တစ်ခုဖြစ်ပြီး အကြီးဆုံးခံတပ်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။

သပြေတန်းခံတပ်နဲ့အတူ တစ်ချိန်တည်း တည်ဆောက်ခဲ့တဲ့ ခံတပ်နှစ်ခုလည်း ရှိပါသေးတယ်။ အဲဒီခံတပ်တွေကတော့ စစ်ကိုင်းမြို့ အစေခံရပ်မှာရှိတဲ့ ခံတပ်တစ်ခုနဲ့ အင်းဝမြို့ဟောင်း ဆင်ကျုံးရွာမှာရှိတဲ့ ခံတပ်တစ်ခုတို့ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီခံတပ်သုံးခုက တစ်ခုနဲ့တစ်ခု သိပ်မဝေးကွာဘဲ ဧရာဝတီမြစ်ကမ်းနဖူးနေရာတစ်ခုစီမှာ သုံးထောင့်ပုံစံ တည်ရှိနေပါတယ်။ ခံတပ်သုံးခုထဲမှာ သပြေတန်းခံတပ်ကတော့ ထုထည်အကောင်းဆုံးဖြစ်ပြီး အရွယ်အစား အကြီးဆုံးဖြစ်ပါတယ်။ သပြေတန်းနဲ့ ဆင်ကျုံးခံတပ်က တစ်မိုင်သုံးဖာလုံ ကွာဝေးပြီး သပြေတန်းနဲ့ အစေခံခံတပ်က တစ်မိုင်ကျော် ဝေးပါတယ်။

သပြေတန်းခံတပ်ကို မန္တလေးမြို့တည်နန်းတည် မင်းတုန်းမင်းကြီးလက်ထက်မှာ တည်ဆောက်ခဲ့တာဖြစ်ပြီး ၁၈၈၅ ခုနှစ်မှာ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ တတိယအင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲမှာ အင်္ဂလိပ်တို့ရဲ့ ရေတပ်ကို ခုခံတိုက်ခိုက်ဖို့အတွက် အဓိက အသုံးပြုခဲ့ပါတယ်။

မြန်မာသက္ကရာဇ် ၁၂၃၆ ခုနှစ်၊ မင်းတုန်းမင်းလက်ထက်မှာ ဒိုင်းဝန်မင်း၊ ကသည်းမြင်းဝန်မင်းနဲ့ အီတလီလူမျိုး ကွန်မြိုတို တို့က စီမံဦးစီးပြီးတော့ သပြေတန်းခံတပ်ကို တည်ဆောက်ခဲ့တာပါ။ တည်ဆောက်မှုအတွက် လေးနှစ်လောက်အချိန်ယူခဲ့ရပြီး ၁၂၄၀ ပြည့်နှစ်အတွင်းမှာ ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။

ခံတပ်တည်ဆောက်ပုံကတော့ အလယ်ဗဟိုမှာ ကွက်လပ်ကျယ်ကြီးတစ်ခု ပြုလုပ်ထားပြီး အဲဒီကွက်လပ်ကနေဆိုရင် အရှေ့ဘက်၊ အနောက်ဘက်၊ တောင်ဘက်နဲ့ မြောက်ဘက်သို့ အကွာအဝေးက ပေ ၁၂၀ ကျော်ကနေ ၁၇၀ ကျော်အတွင်း ရှိပါတယ်။ တစ်ဆင့်ပြီးတစ်ဆင့် မြေဖို့ထားတဲ့ မြေတိုက်သဖွယ် ဖြစ်သလို အတွင်းထပ်ပါ သုံးဆင့်လေးထပ်ဖြစ်ပါတယ်။ အတွင်းဘက်အောက်ထပ်တွေကို ဆင်းဖို့ အပေါ်ထပ်ရဲ့ ထောင့်လေးထောင့်မှာ လှေကားတွေ တည်ဆောက်ထား ပါသေးတယ်။

အုတ်လှေကားကြီး တစ်ခုကို အနောက်မြောက်ထောင့်မှာ ပြုလုပ်ထားပြီး အပေါ်ဆုံးထပ်ကနေ ဗဟိုကွက်လပ်ကျယ်ကြီး ရှိရာဆီကို ဆင်းဖို့ တည်ဆောက်ထားပါတယ်။ အဲဒီအုတ်လှေကားကြီးက အရှည် ၁၈ ပေရှိပြီး အကျယ် ၁၄ ပေခွဲ ရှိပါတယ်။ ဗဟိုကွက်လပ်ကနေ ခံတပ်အတွင်းကို ဝင်ဖို့အတွက် တောင်ဘက်မှာ လိုဏ်ပေါက်သုံးပေါက်နဲ့ အနောက်ဘက်မှာ ရှစ်ပေါက်ရှိပါတယ်။ လိုဏ်ပေါက်တစ်ခုစီရဲ့ အကျယ်က ၆ ပေစီရှိပြီး အမြင့်က ၉ ပေစီရှိပါတယ်။ အတွင်းထပ်မှာ ဆင်ဝင်ပေါက်၊ ခဲယမ်းမီးကျောက်ထားဖို့ အခန်း၊ တပ်မှူးကြီးအခန်း၊ တပ်မှူးအခန်း၊ တပ်သားတွေအတွက် (၁၀)ခန်း၊ ရိက္ခာသိုလှောင်ဖို့ (၃)ခန်းတို့ကို စနစ်တကျ ဖွဲ့စည်းထားတာပါ။ ဆင်ဝင်ပေါက် ပေါင်းကူးဥမင်ကြီးရဲ့ အရှေ့အနောက်အရှည်က ၄၈ ပေ ရှိပြီး တောင်မြောက် ၁၀၄ ပေ ရှည်လျားပါတယ်။ ဆင်ဝင်ပေါက်ကို အထက်အလယ်ဆင့်နဲ့ တစ်ဆစ်ချိုး ဆက်သွယ်ထားပါတယ်။

သပြေတန်းခံတပ် မြောက်ဘက်နဲ့ အနောက်ဘက်အခြမ်းက လက်နက်သိုလှောင်ရာ အုတ်လက်နက်တိုက်တွေအပါအဝင် ဒုလေးထပ်လေးဆင့် ရှိပါတယ်။ အရှေ့ဘက်နဲ့ တောင်ဘက်ခြမ်းက အခြေခံဖိနပ်နဲ့ အုတ်လက်နက်တိုက်တွေ အပါအဝင် ဒုသုံးထပ်သုံးဆင့်ရှိပါတယ်။ ခံတပ်ကို မြေဖို့ပြီး အုတ်ရိုးနဲ့ တည်ဆောက်ထားတာဖြစ်သလို အင်္ဂတေကိုင်ထားတဲ့ အဆောက်အအုံတွေလည်း ပါဝင်ပါတယ်။ ခံတပ်နံရံတွေမှာ အမြောက်တင်ဖို့နဲ့ ရန်သူကို စောင့်ကြည့်ဖို့ သင့်တော်တဲ့ ပုံစံမျိုးနဲ့ တည်ဆောက်ထားတာကို တွေ့ရပါတယ်။ ခံတပ်မှာ ဥမင်လိုဏ်ခေါင်းတွေ၊ ဆင်ခြေလျှော အုတ်လမ်းတွေ၊ စစ်သည်ရဲမက်အခန်းတွေ၊ ယမ်းတိုက်နဲ့ လက်နက်တိုက်တို့ စသဖြင့် ပါရှိပါတယ်။

ခံတပ်အမိုးပေါ်မှာ အဲဒီခေတ်က အမြောက်ကြီးနှစ်လက်ရှိပါတယ်။ ခံတပ်အဝင် လိုဏ်ခေါင်းတစ်ခုထဲမှာ လှေကြီးတစ်စင်းကိုလည်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။ သစ်ဖောင်လုပ်သားတွေက ရွှံ့ညွန်ထဲမှာ သစ်လုံးကြီးနစ်မြုပ်နေတယ်အထင်နဲ့ တူးဖော်ရာကနေ လှေကြီးကို ၁၉၇၉ ခုနှစ်မှာ စတင်တွေ့ရှိခဲ့တယ်လို့ ဆိုကြပါတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာမှ လှေကြီးကို ခံတပ်ထဲကို ရွှေ့ပြောင်း သယ်ယူပြသထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဗြိတိသျှတပ်များက သပြေတန်းခံတပ်ကို ၁၈၈၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၈ ရက်နေ့မှာ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး ခံတပ်ကနေ သံသွန်းအမြောက်၊ ကြေးအမြောက်၊ အမြောက်ငယ်နဲ့ စိန်ပြောင်းများကို သိမ်းဆည်းရရှိခဲ့တယ်လို့လည်း စာပေအထောက်အထားတွေမှာ ဖော်ပြပါတယ်။

သပြေတန်းခံတပ်ဟာ ဧရာဝတီမြစ်ကမ်းနားမှာ တည်ရှိတာကြောင့် သဘာဝအလှအပတွေကိုလည်း ခံစားနိုင်ပါတယ်။ ခံတပ်ကနေ လှမ်းကြည့်လိုက်ရင် ဧရာဝတီမြစ်ရဲ့ ကျယ်ပြောလှတဲ့ မြစ်ရေပြင်ကို မြင်ရပြီး တစ်ဖက်ကမ်းက စစ်ကိုင်းတောင်ရိုးရဲ့ ရှုခင်းတွေကိုလည်း ရှင်းလင်းစွာ မြင်တွေ့နိုင်ပါတယ်။ ညနေဘက်ဆိုရင်တော့ နေဝင်ဆည်းဆာ အလှကို မြစ်ရေပြင်ပေါ်မှာ သေသေချာချာ ခံစားကြည့်ရှုနိုင်တာကြောင့် ဓာတ်ပုံရိုက်ဖို့အတွက်လည်း အလွန်ကောင်းမွန်တဲ့ နေရာတစ်ခုပါ။

ဒီနေ့ခေတ်မှာတော့ သပြေတန်းခံတပ်ဟာ ရှေးဟောင်းအဆောက်အအုံတစ်ခုအနေနဲ့ ကျန်ရှိနေပြီး သမိုင်းဝင်အမြောက်ဟောင်းတချို့ကို မြင်တွေ့နိုင်ပါတယ်။ စနစ်တကျ ထိန်းသိမ်းမှု အားနည်းနေတာကြောင့် အဆောက်အအုံတွေရဲ့ ပျက်စီးယိုယွင်းမှုတွေ ရှိနေပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း မြန်မာ့သမိုင်းကို စိတ်ဝင်စားသူတွေအတွက် လေ့လာစရာကောင်းတဲ့ နေရာတစ်ခု ဖြစ်သလို သဘာဝရှုခင်းတွေကို နှစ်သက်သူတွေအတွက်လည်း အလည်အပတ် ထွက်ဖို့ကောင်းတဲ့ နေရာတစ်ခုအဖြစ် တည်ရှိနေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။

သပြေတန်းခံတပ်ဟာ မြန်မာ့သမိုင်းရဲ့ အရေးပါတဲ့ အခန်းကဏ္ဍတစ်ခုကို ထင်ဟပ်နေပြီး အနာဂတ်အတွက် သမိုင်းအမွေအနှစ်တွေ မပျောက်ပျက်အောင် ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ဖို့ လိုအပ်နေတယ်ဆိုတာကိုလည်း သက်သေပြနေပါတယ်။

#Zlann_Podcast #ဇာတ်လမ်း #ခံတပ် #သပြေတန်း #မြန်မာ့သမိုင်း #တတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ် #မင်းတုန်းမင်း