စစ်ပွဲတိုင်းက ဒဏ်ရာရနိုင်တာတော့မဟုတ်ပါဘူး။ အထူးသဖြင့် ကာယအားနဲ့ရင်မဆိုင် ဉာဏချင်းပဲယှဉ်ပြိုင်တဲ့ စစ်တုရင်ကစားခုံပေါ်က စစ်ပွဲမျိုးကတော့ ဒဏ်ရာမရတဲ့ ဉာဏစစ်ပွဲသက်သက်ပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒီစစ်ပွဲမျိုးက အသက်အန္တရာယ်ရှိနိုင်ဖို့မဆိုထားနဲ့ ဒဏ်ရာတောင်မရနိုင်တဲ့အပြင် ဒီကစားနည်းကို ဝါသနာပါသူတွေအတွက်ကတော့ စိတ်အပန်းပြေသလို အပျင်းလည်း ပြေစေပါတယ်။
လူတွေက စစ်တုရင်ကစားလာတာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၅၀၀ ကျော်ကတည်းကပါ။ စီအီး. ၆ ရာစုက အိန္ဒိယမှာ တီထွင်ခဲ့ပြီး သူ့ရဲ့ အစောဆုံး လူသိများတဲ့ပုံစံကတော့ ချာတာရန်ဂါလို့ခေါ်ပါတယ်။ ကစားပွဲမှာ ပါဝင်တဲ့ ကစားစရာအစိတ်အပိုင်းတွေဟာ အဲဒီအချိန်က စစ်ပွဲတွေမှာ အသုံးများတဲ့ စစ်မှုထမ်းတပ်တွေကို ကိုယ်စားပြုပါတယ်။ ခြေလျင်တပ်၊ မြင်းတပ်၊ ဆင်တွေ၊ ရထားတွေ၊ ဗိုလ်ချုပ်နဲ့ ဘုရင်တစ်ပါးတို့ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီကစားနည်းက ၇ ရာစုမှာ အိန္ဒိယကနေ ပါရှားကို ပျံ့နှံ့သွားပြီး ပါရှားကို အစ္စလာမ်မစ် သိမ်းပိုက်ပြီးတဲ့နောက် အနောက်ဘက်ကိုကျယ်ပြန့်တဲ့ မွတ်စလင်ကမ္ဘာဆီကို ပျံ့နှံ့သွားခဲ့ပါတယ်။ အစ္စလာမ်သြဇာလွှမ်းမိုးမှုက စီအီး ၁၀၀၀ လောက်မှာ ဥရောပတောင်ပိုင်းကို ပျံ့နှံ့သွားခဲ့ပါတယ်။ အစောပိုင်းဥရောပစစ်တုရင်တစ်စုံရဲ့ဥပမာက Isle of Lewis chessmen ဖြစ်ပါတယ်။
စစ်တုရင်က အစ္စလာမ်ကမ္ဘာနဲ့ အဲဒီနောက်ဥရောပမှာ ပျံ့နှံ့လာတဲ့အခါ သူ့ရဲ့စည်းမျဉ်းတွေကို ပြုပြင်ပြီး ကစားပွဲမှာ ပါဝင်တဲ့ ကစားစရာအစိတ်အပိုင်းတွေကို အမည်ပြောင်းခဲ့ပါတယ်။ ခေတ်မီစစ်တုရင်စည်းမျဉ်းတွေဟာ အီတလီနဲ့ စပိန်တို့မှာ ၁၅ ရာစုလောက်က ပေါ်ထွက်လာခဲ့ပါတယ်။ စာရေးဆရာတွေက စစ်တုရင်ဆိုင်ရာ စာအုပ်တွေကို စတင်ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး Luis Ramierez de Lucena ၊ Ruy Lopez de Segura နဲ့ Gioachino Greco တို့လို စစ်တုရင်မာစတာတွေရဲ့ လက်ရာတွေက ယနေ့တိုင် ဆက်လက်တည်ရှိနေတဲ့ စစ်တုရင်ပညာရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို လွှမ်းမိုးခဲ့ပါတယ်။
ခေတ်မီပြိုင်ဆိုင်မှုတွေက ၁၉ ရာစုရဲ့ ဒုတိယပိုင်းနှစ်ကာလမှာစတင်ခဲ့ပြီး အစောပိုင်းဥရောပပြိုင်ပွဲတွေမှာ Howard Staunton၊ Paul Morphy နဲ့ Adolf Andersson တို့လိုလူတွေ ပေါ်ထွက်လာခဲ့ပါတယ်။ ပထမဆုံး ကမ္ဘာ့စစ်တုရင်ချန်ပီယံပြိုင်ပွဲကို ၁၈၈၆ ခုနှစ်မှာ ကျင်းပခဲ့ပြီး Wilhelm Steinitz က Johannes Zuckertort ကို အနိုင်ရရှိခဲ့ပါတယ်။
၂၀ ရာစုမှာ စစ်တုရင်ပြိုင်ပွဲက ကမ္ဘာနဲ့အဝန်း အရေးပါလာခဲ့ပါတယ်။ နိုင်ငံတကာ စစ်တုရင်အဖွဲ့ချုပ် FIDE ကို ၁၉၂၄ ခုနှစ်မှာ စတင်တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ၁၉၄၈ ခုနှစ်မှာ ကမ္ဘာ့စစ်တုရင်ချန်ပီယံဆုနဲ့ပတ်သက်လို့ စီမံအုပ်ချုပ်ခဲ့ပါတယ်။ ထူးချွန်တဲ့ ကစားသမားအများအပြားက ကမ္ဘာ့ချန်ပီယံဆုကို ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ကြပြီး မစ်ခေးလ်ဘော့ဗီနီကာ၊ မီခေးလ်တဲလ်၊ ဘော်ဘီဖီးချာနဲ့ Garry Kasparov တို့လို ဂန္ထဝင်ကစားသမားတွေ ပေါ်ထွက်လာခဲ့ပါတယ်။
၂၀၀၀ ပြည့်နှစ်ကစလို့ စစ်တုရင်ရဲ့ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်မှာ ထိပ်တန်းကစားသမားတွေကို သူတို့ရဲ့ဂိမ်းတွေ ပြီးပြည့်စုံစေဖို့အတွက် အထောက်အကူဖြစ်စေရေး ကျယ်ပြန့်တဲ့ ကွန်ပျူတာခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုကို လက်ခံကျင့်သုံးလာပါတယ်။ ကွန်ပျူတာစစ်တုရင်ပရိုဂရမ်တွေက ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်တွေမှာ စတင်ပေါ်ပေါက်လာပြီး ၁၉၉၇ ခုနှစ်မှာ Deep Blue က Kasparov ကို သူတို့ရဲ့ ဒုတိယပွဲမှာ အနိုင်ရရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီလိုအနိုင်ရရှိပြီးတဲ့နောက် ကစားသမားတွေက ကွန်ပျူတာခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာမှုအပေါ် အားကိုးအားထားပြုလာကြပါတယ်။ မကြာသေးမီနှစ်တွေအတွင်း ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှာရှိတဲ့ သန်းနဲ့ချီတဲ့ ပြိုင်ဖက်တွေဟာ အွန်လိုင်းစစ်တုရင်ပြိုင်ပွဲမှာ ကျွမ်းကျင်မှုအဆင့်ပါဝင်ရာကတစ်ဆင့် ရေပန်းစားလာခဲ့ပါတယ်။
အနောက်နိုင်ငံစစ်တုရင်ကစားနည်းမှာ စစ်ဘုရင်ခုံ ဒါမှမဟုတ် စက္ကူချပ်ထူမှာရှိတဲ့အကွက် ၆၄ ကွက်ကို အဖြူရယ် အနက်ရယ်နဲ့ အကွက်ဖော်ထားပြီး အရုပ်တွေကိုလည်း အဖြူနဲ့အနက် ခွဲခြားထားပါတယ်။ ကစားရာမှာ ကစားသူရဲ့ လက်ယာဘက်မှာ အဖြူကွက်ရှိတဲ့ထောင့်ဖြစ်နေအောင် ခုံကိုထားရပါတယ်။ နောက်ဆုံးတန်းမှာ ကစားသူရဲ့ လက်ဝဲကနေ လက်ယာဘက်ကို ရဲတိုက်၊ မြင်းစီး သူရဲကောင်း၊ ဂိုဏ်းချုပ်၊ မိဖုရား၊ ဘုရင်၊ ဂိုဏ်းချုပ်၊ မြင်းစီး သူရဲကောင်းနဲ့ ရဲတိုက်တို့ကို အစဉ်အတိုင်း အကွက် ၈ ကွက်မှာ စီရပြီး အဲဒီလိုစီရာမှာ မိဖုရားရုပ်က အရောင်တူကွက်မှာ ရှိရပါတယ်။ ရှေ့တန်းမှာတော့ နယ်ရုပ် ၈ ရုပ်ကို စီရပြီး မိဖုရား အဖြူက အဖြူကွက်ပေါ်နဲ့ မိဖုရားအနက်က အနက်ကွက်ပေါ်မှာ ရှိရပါတယ်။
စစ်တုရင်ရုပ်တိုင်းက ရန်သူကို စားပြီးရင် အစားခံရတဲ့ အရုပ်နေရာကို ယူရပြီး တစ်ဘက်ရန်သူရုပ်တွေက စားကွက်မှာ ရောက်ရှိနေပေမဲ့ မစားချင်ရင် မစားဘဲနေလို့ရပါတယ်။ နယ်ရုပ်ကတော့ သူ့အကွက်အတိုင်း တက်သွားရာကနေ တစ်ဖက်ရန်သူရဲ့ နောက်ဆုံးတန်းကိုရောက်သွားခဲ့ရင် ကစားသူက မိမိကြိုက်ရာ အရုပ်တစ်ခုနဲ့ နယ်ရုပ်ကိုလဲပေးဖို့ တောင်းပိုင်ခွင့်ရှိပါတယ်။ ဒီလိုနဲ့ တစ်ချိန်တည်းမှာ မိဖုရားလိုမျိုး တခြား အရုပ်တွေကို ၂ ရုပ်၊ ၃ ရုပ်ထားပြီး ကစားသွားနိုင်ပါတယ်။
ရွှေ့ပြောင်းသွားလာနိုင်တဲ့ အကွက်တို့အရ ရှင်ဘုရင်က ဘေးပတ်လည်ဘယ်ဘက်ဖြစ်ဖြစ် တစ်ကွက်ပဲ သွားနိုင်ပါတယ်။ ပတ်လည်မှာရှိတဲ့ ဘယ်ဘက်ကိုဖြစ်ဖြစ် ရွှေ့နိုင်ပါတယ်။ လမ်းရှင်းနေရင် သွားလိုတဲ့ဘက်မှာရှိတဲ့အကွက်ကို အကုန်သွားနိုင်ပါတယ်။ ရဲတိုက်က ရှေ့နောက်ဝဲယာအကွက်တို့ကိုပဲ သွားနိုင်ပြီး အတားအဆီးမရှိရင် အဲဒီလမ်းမှာရှိတဲ့ အကွက်အကုန် သွားနိုင်ပါတယ်။ ဂိုဏ်းချုပ်ကတော့ ထောင့်ဖြတ်ရွှေ့ပြီး လမ်းရှင်းမယ်ဆို အကွက်အကုန်သွားနိုင်ပါတယ်။ မြင်းစီးသူရဲကောင်းက ရှေ့နောက်ဝဲယာကြိုက်ရာနေရာကို တစ်ကွက်သွားပြီးတဲ့နောက် ဘယ်ဘက်ကိုဖြစ်ဖြစ် ထောင့်ဖြတ် တစ်ကွက်ထပ်ပြီး သွားနိုင်ပါတယ်။ မြင်းစီးသူရဲကောင်းသွားရာမှာ သွားတိုင်း သွားတိုင်း အရောင်မတူတဲ့ အကွက်ပေါ်ကိုကျရမယ်ဆိုတာ သတိထားရပါမယ်။ မြင်းစီးသူရဲကောင်းက လမ်းမှာရှိတဲ့ အတားအဆီးတွေကို ကျော်လွှားနိုင်တဲ့ အခွင့်အရေးရှိပါတယ်။ နယ်ရုပ်ကတော့ ဦးစွာသွားတဲ့အကြိမ်မှာ ရှေ့ကိုနှစ်ကွက်ထိ သွားနိုင်ပြီး အဲဒီနောက်ပိုင်းတော့ ရှေ့ကိုတစ်ကွက်ပဲ သွားနိုင်သလို နောက်ပြန်ဆုတ်လို့မရပါဘူး။ အကွက်သွားရာ ရှေ့တည့်တည့်ကို သွားရပေမဲ့ ရန်သူကို စားရာမှာ ထောင့်ဖြတ်တက်ပြီး စားရပါတယ်။
